Hiperaktivite Nedir?
Çocuklarda dürtülerin kontrol edilmemesinden kaynaklanan, plansızlık ve aşırı hareketlilik şeklinde ortaya çıkan dürtülerle ilgili bir davranış bozukluğudur. Hiperaktif çocuklar, rahatsız edici davranışları kasten yapmazlar. Bu yüzden şımarık çocuklarla hiperaktif çocukları karıştırmamak gerekir. Her aktif çocuk hiperaktif değildir. Yani hiperaktiflik, şımarıklık veya benzeri bir durum değildir.
Nasıl anlaşılır?
Diğer çocuklara göre çocukta aşağıdaki davranışlar görülüyorsa çocuk büyük bir ihtimalle hiperaktiftir, tedaviye ve özel eğitime ihtiyacı vardır.
- Hiperaktif çocuklar oturdukları yerde duramazlar. Uzun süre bir yerde sabit kalamazlar.
- Devamlı olarak ellerini ve ayakların oynatırlar.
- Amaçsız olarak sağa sola koştururlar.
- Devamlı olarak bir yerlere tırmanmaya çalışır, tehlikeli davranışlarda bulunurlar.
- Sakin bir şekilde oyun oynayamazlar.
- Bir faaliyet bitmeden başka bir işle uğraşmaya başlarlar.
- Gereğinden fazla konuşurlar.
- Çok çabuk sıkılırlar.
- Aşırı hareketlilikle beraber dikkat bozukluğu görülür.
- Kurallara uymazlar.
- Başkalarını sıkça rahatsız eder, işlerine engel olurlar.
- Aklına geleni hemen yapar, tehlikeyi görmez ve sonuçlarını düşünemezler.
- Uyumsuzdurlar ve saldırgan olabilirler.
Bu davranışları sıklıkla gösteren çocuklar uzmanlarca incelendiğinde onların şımarık mı, hiperaktif mi olduğu anlaşılır ve ona göre tedbirler alınarak tedavi edilir ve özel eğitim verilir.
Bu davranışları gösteren çocuklar sürekli eleştirilerin hedefi olur, bu durumlarından dolayı yaşıtlarına göre derslerindeki başarıları düşebilir, özgüvenleri gelişmez ve kendilerini yetersiz olarak görebilirler.
Hiperaktivite Çeşitleri:
Uzmanlar üç tür shiperaktivite olduğunu belirtmektedirler.
- Kombine Türü: En yaygın olan ve en çok görülen hiperaktivite türüdür. Çocuklarda aşırı hareketlilikle birlikte dikkat bozuklukları göze çarpar.
- Baskın Hiperaktivite Türü: Bu tür çocuklarda dikkat bozuklukları daha az görülür. Aşırı hareketlilik ön plandadır.
- Dikkat bozukluğu Tipi: Bu tür çocuklarda ise aşırı hareketlilik daha az olup dikkat problemleri/bozuklukları daha belirgin olarak görülmektedir.
Hiperaktivite bozukluğu tedavisi uzun süren bir hastalıktır. Yaş ilerledikçe şikâyetler azalabilir fakat tamamen kaybolmaz ve tekrar ortaya çıkabilir. Tedavi edilmezse davranış bozuklukları ve okuldaki başarısızlıkları devam eder. Bu başarısızlık ileriki yıllarda işindeki başarısızlığa da yansıyabilir. Bunun sonucu olarak da depresyon, kişilik bozukluğu, alkol ve madde bağımlılığı gibi psikiyatrik bozukluklar görülebilir.
Tedavi:
Hiperaktif çocukların tedavisi mümkündür. Ancak tedavi için öncelikle klinik olarak teşhis konulmalıdır. Bunun için de çocuğun her ortamda anne, baba, bakıcı ve öğretmenlerce gözlemlenerek ruh sağlığı uzmanlarınca değerlendirilmesi gerekir. Ayrıca çocuğa birtakım ölçekler ve testler uygulanır. Teşhis konduktan sonra ilaçlı ve ilaçsız olmak üzere iki şekilde tedavisi bulunmaktadır. Çocuğun durumuna göre ilaçlı ve ilaçsız yöntemler birlikte de uygulanabilir. En çok tercih edilen yöntem de budur.
Uzmanlarca ölçekler ve testlerin uygulanması ve değerlendirilmesi sonucunda en uygun tedaviye başvurulur.
İlaçlı tedavinin yanında psikoterapi ve davranışçı yöntemlerle çocuğa doğru davranış alışkanlıkları kazandırılmaya çalışılır. Çocuklardaki aşırı enerji doğru hedeflere yönlendirilerek saldırganlık tutumlarının ortadan kaldırılması hedeflenir. Planlı hareket etme becerisi kazandırılarak gelişigüzel hareket etmesinin engellenmesine çalışılır. Ancak bu zor bir süreçtir, sabır ve kararlılık gerektirir. Bu faaliyetler uzmanlar tarafından kontrol edilerek yönlendirilmelidir.
Ailenin Görevi:
Hiperaktif çocuğu olan aileler evde aşağıdaki tedbirlerle uzmanlardan da yardım alarak çocuğun tedavisi ve eğitilmesine katkıda bulunabilirler:
- Çocuğun ders, oyun ve etkinlik saatleri için bir planlama yaparak bu saatlere uymaları konusunda onu motive etmelidir.
- Pedagoji uzmanlarından destek alarak dikkat egzersizleri ile çocuğun düşünme ve öğrenme becerilerinin geliştirilmesine çalışılmalıdır.
- Oyunlaştırılmış egzersizlerle onların ilgileri canlı tutularak gereken davranışların kazandırılmasına çalışılmalıdır.
- Öğretmenleriyle görüşülerek durum anlatılmalı, sınıfta ön sırada ve pencereden uzak bir yerde oturması sağlanmalıdır.
- Aşırı enerjisini doğru yönlere kanalize ederek özellikle spor faaliyetlerine yönlendirmelidir.
- Olumlu davranışları ve çabaları ödüllendirilerek sonuçtan çok çabaları övülmelidir. Ödüller çocuk için anlamlı olmalıdır.
- Çocuğun uyması gereken kurallar net olmalı ve yazılarak onun göreceği bir seviyede asılmalıdır.
- Çocuğun yapamadığı şeylerden çok yapabildikleri ve olumlu davranışları görülmeli ve bunlara odaklanmalıdır.
- Çocuğa karşı hoşgörüyü ve espri yapmayı ihmal etmemeli ve çok sabırlı olmalıdır.
- Sosyal medyadan edinilen bilgilerle değil uzmanların görüşüne göre hareket edilmelidir.