Ülkemizdeki iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerini düzenlemek üzere çıkarılan 6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 2012 sonu itibariyle yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu kanun, sadece iş sağlığı ve güvenliği konularını düzenlemek için çıkarılan ilk kanun olma özelliğini taşımaktadır.
6331 sayılı Kanun ile proaktif bir yaklaşım benimsenerek risk değerlendirme çalışmalarının yapılması, tüm çalışanların iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri kapsamına alınması, işyerlerinin az tehlikeli, tehlikeli, çok tehlikeli şeklinde gruplandırılması gibi uygulamalar çalışma hayatına girmiştir.
Öte yandan, 6331 sayılı Kanunun “Çalışanların Eğitimi” başlıklı 17. maddesi ile işyeri çalışanlarına verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri düzenlenmiştir.
Bu yazıda, çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bu eğitimler nedeniyle sigortalılar adına Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan bildirimler yönünden bir değerlendirme yapılacaktır.
1. Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri Nasıl yapılıyor?
6331 sayılı Kanunun “Çalışanların Eğitimi” başlıklı 17. maddesinde, “İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.” Şeklinde düzenlenmiştir.
Anılan hükümlere göre çalışanlara genel olarak;
- İşe alındıklarında çalışmaya başlamadan önce,
- İşyerindeki iş değişikliği, ekipman değişikliği gibi değişiklikler uygulanması halinde,
- Herhangi bir değişiklik olmasa dahi belli aralıklarla, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilir.
Çalışanlara verilmesi gereken eğitimlerin en az aşağıdaki konuları içermesi gerekmektedir.
Genel konular
a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler,
b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları,
c) İşyeri temizliği ve düzeni,
ç) İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sonuçlar,
Sağlık konuları
a) Meslek hastalıklarının sebepleri,
b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,
c) Biyolojik ve psikososyal risk etmenleri,
ç) İlkyardım,
d) Tütün ürünlerinin zararları ve pasif etkilenim,
Teknik konular
a) Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri,
b) Elle kaldırma ve taşıma,
c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma,
ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,
d) Ekranlı araçlarla çalışma,
e) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
f) İş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin uygulanması,
g) Güvenlik ve sağlık işaretleri,
ğ) Kişisel koruyucu donanım kullanımı,
h) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü,
ı) Tahliye ve kurtarma,
Diğer konular
Çalışanın yaptığı işe özgü yüksekte çalışma, kapalı ortamda çalışma, radyasyon riskinin bulunduğu ortamlarda çalışma, kaynakla çalışma ve buna benzer konular.
Çalışanlara verilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin süresi yukarıda değinilen işyerlerinin tehlike sınıflarına göre belirlenmektedir.
İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri;
a) Az tehlikeli işyerleri için en az sekiz saat,
b) Tehlikeli işyerleri için en az on iki saat,
c) Çok tehlikeli işyerleri için en az on altı saat,
Olacak şekilde düzenlenmelidir.
İşyerlerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin periyodik olarak tekrarlanma süresi de yine işyerinin tehlike sınıfı ile ilgilidir. Buna göre çalışanlara;
a) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde yılda en az bir defa,
b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki yılda en az bir defa,
c) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde üç yılda en az bir defa,
İş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmelidir.
2. İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Sigortalılık Bildirimleri Nasıl Olacak?
Uygulamada, işyeri çalışanlarına verilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan bildirimler açısından değerlendirilmesi sırasında sıklıkla hatalar yapıldığı görülmektedir. Örneğin işverenlerin, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilen kişinin eğitimden sonra işe gelmemesi durumunda sigortalılık bildirimleri ile ilgili olarak herhangi bir işlem yapmadığı durumlar ile sık karşılaşılmaktadır.
Ancak 6331 sayılı Kanunun “Çalışanların Eğitimi” başlıklı 17. maddesinin yedinci fıkrasında “Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.” hükmü bulunmaktadır. Bir başka ifadeyle eğitimler çalışma (mesai) saatleri içinde yapılmak zorundadır.
İşçilere verilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin çalışma süresinden sayılması ile ilgili düzenlemenin uygulamada dikkate alınmadığı ve bu nedenle işverenlerin cezai yaptırımlarla karşılaştığı görülmektedir.
Öncelikle iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verildiği tarihler işçilerin işe girişlerinin yapıldığı tarihin belirlenmesinde dikkate alınmalıdır. Yani işe giriş bildirgesi hazır olduktan sonra eğitimler verilmelidir.
İşçiler ilk defa işe başlatılmadan önce eğitime tabi tutulacaklarından işe girişlerinin yapıldığı tarih iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin yapıldığı tarihten başlatılmalıdır.
Örneğin 28/10/2024 tarihinde işe başlatılmasına karar verilen işçiye 26/10/2024 tarihinde iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilecek ise Sosyal Güvenlik Kurumuna işçinin işe giriş tarihi 26/10/2024 olarak bildirilmedir. Hatta bu işçi 26/10/2024 tarihinde iş sağlığı ve güvenliği eğitimine katıldıktan sonra çalışmak üzere işyerine hiç gelmemiş olsa dahi 26/10/2024 tarihi itibariyle işe girişinin yapılarak adına bir günlük sigorta bildiriminde bulunulması gerekir.
Hatta işyerinin çok tehlikeli sınıfta yer alması halinde iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin süresi en az 16 saat olacağından eğitimin tamamlandığı gün sayısı kadar bildirimde bulunulmuş olması gerekir.
İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri çalışma süresinden sayıldığından fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma hesaplamaları yapılırken de dikkate alınmalıdır. Bu husus 6331 sayılı Kanunun 17. maddesinde de “Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilir.” hükmü ile açıkça belirtilmiştir.
Yukarıda açıklanan hususlara dikkat edilmez, işçi ile ilgili sosyal güvenlik bildirimlerine ilişkin işlemler hatalı yapılacağından işverenler hakkında Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından idari para cezası işlemleri uygulanabilecektir. Şöyle ki;
-İşçinin iş sağlığı güvenliği eğitimlerine katıldığı tarihte sigorta tescili sağlanmamışsa işe giriş bildirgesinin geç verilmiş olması nedeniyle idari para cezası uygulanacaktır.
-İşçinin eğitim aldığı tarihlerde adına prim gün sayısı ve prime esas kazanç bildirimi yapılmamışsa veya eğitim süreleri nedeniyle ortaya çıkan fazla çalışma ücreti ile ilgili prime esas kazanç bildirimi eksik yapılmışsa düzenlenmesi gereken ek prim belgeleri nedeniyle idari para cezası uygulanacaktır.
-Eğitim alan işçinin eğitim tarihleri itibariyle hak ettiği normal ücretler veya fazla çalışma ücretleri işyeri kayıt ve belgelerine intikal ettirilmemişse işyeri kayıt ve belgelerinin geçersizliği nedeniyle idari para cezası uygulanacaktır.
Özetle; yukarıda belirtilen durumlarda kayıt dışı istihdam söz konusu olduğundan işverenin yararlanmakta olduğu istihdam teşvik ve desteklerinden yasaklanması söz konusu olacaktır.