I- GİRİŞ
Okulların tatil olması ile birlikte çalışanlar tatil hazırlıklarına başlamış durumdadır. Tatil hazırlığı yapılırken çalışanın ne kadar yıllık izin hakkı olduğunu bilmesi ise çalışan ve işveren yönünden önem arz etmektedir.
Yıllık izin, çalışanlar yönünden büyük bir öneme sahiptir. Bu durum yıllık izni düzenleyen mevzuatta yer almaktadır.
Örneğin yıllık ücretli izin anayasal bir hak olması ve izin hakkından vazgeçilemiyor olması bu önemden kaynaklanmaktadır.
Yıl boyunca çalışanların bir süre dinlenmeleri, beden ve ruh sağlığı bakımından gerekli olduğu gibi izin sonrası verimliliği ve motivasyonu da olumlu yönde etkilemektedir.
Bu yazımızda, işçilerin yıllık ücretli izin hakları ve iznin kullanılmasında dikkat edilmesi gereken hususları açıklayacağız.
II- İŞÇİLERİN YILLIK İZİN HAKLARI
A- İŞÇİLERİN YILLIK İZİN SÜRELERİ
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi:
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dâhil) olanlara 14 günden,
- Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara 20 günden,
- Onbeş yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara 26 günden, az olamaz.
B-YILLIK İZİN SÜRELERİNDE AVANTAJLI OLANLAR
Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamamaktadır.
Yeraltı maden ve buna benzer işlerde çalışanların izinlerine 4 gün daha ilave edilir. Yıllık izin sürelerine rastlayan hafta tatili ve bayram günleri ayrıca yıllık izin süresine eklenir.
C-YILLIK İZİN ÜCRETİNİN ÖDENMESİ VE YOL İZNİ
Yıllık izin süreleri, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin veya avans olarak öder. İşçi talep ederse 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilir.
D- YILLIK İZİN BAKIMINDAN ÇALIŞILMIŞ GİBİ SAYILAN HALLER
4857 sayılı İş Kanunu’na göre bir yıllık çalışma süresinin içerisine bazı durumlarda çalışılmamış süreler de dâhil edilebilmektedir. Aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır:
- İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler.
- Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler.
- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz).
- Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın onbeş günü (işçinin yeniden işe başlaması şartıyla).
- Çalışma süresinden sayılan haller.
- Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri.
- İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
- İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler.
- İşveren tarafından verilen diğer izinler ile kısa çalışma süreleri.
- İş Kanunu’nun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
E. İŞYERİ DEVRİNDE İZİN SÜRESİNİN HESAP EDİLMESİ
İşyerinin devri, intikali ya da başka bir surette bir işverenden başka bir işverene geçmesi durumunda işçilerin kıdemleri eski işyerlerinde/işverenlerinde işe girdikleri tarihten itibaren başlar.
Örnek: Zeynep Hanım, X işyerinde 01.01.2007 tarihinden itibaren 3 yıl çalışmıştır. Üç yıldan sonra işyeri devredilmiştir. Zeynep hanımın yıllık izin kıdemi devirden önceki işverenin yanında çalışmaya başladığı 01.01.2007 tarihinden itibaren başlar.
Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan işçilerin değişik kurumlardaki çalışma sürelerinin toplanarak yıllık izinleri hesap edilir.
F-SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİ
01.10.2008 tarihine kadar iş kazaları ve meslek hastalıkları primi yıllı izin kullanma döneminde kesilmemekte idi. Ancak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden itibaren izin süresinde bütün sigorta kollarına ait primler kesilmektedir.
G-KISMİ SÜRELİ/ PART-TİME ÇALIŞANLARIN YILLIK İZİNLERİ
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamazlar.
Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır.
Yukarıdaki esaslara göre izine hak kazanan kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçilerle tam süreli çalışan işçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücretleri konularında bir ayrım yapılamaz.
III- YILLIK İZNİN KULLANILMASI
Yıllık izinler daha önceki uygulamada tarafların anlaşması ile bir bölümü en fazla 3’e bölünüyordu. Eski ve yeni uygulamada yıllık iznin bir bölümü 10 günden aşağı kullanılamıyor. Yeni düzenlemeye göre yıllık iznin 10 günlük kısmı hariç diğer kısmı tarafların anlaşması ile istenildiği kadar bölünebilmektedir.
Örnek: Bir yıllık kıdemi olan işçi, 14 günlük yıllık izninin bir bölümünü 10 gün, kalan 4 gününü 4 farklı zamanda 4 parça halinde kullanabilecektir. Buna göre işçi bu izninin her parçasını 2 gün şeklinde veya bir bölümünü 3 gün, kalanı da 1 gün şeklinde kullanabilecektir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus yıllık izin sürelerinin başlangıç veya bitiminin hafta tatiline veya dini ve ulusal bayramlara denk getirilmesi.
Bayramlardan önce veya sonraya yıllık izin sürelerinin denk getirilmesi 1 gün yerine işçilerin 3 veya 4 gün yıllık izin kullanmalarını sağlayacak. Örneğin 23 Nisan, 1 Mayıs, 19 Mayıs tarihlerinden bir gün önce yıllık izin kullanılması durumunda izin süresi 2 gün olarak uzayacaktır.
IV- SONUÇ
Yıllık ücretli iznin 10 günlük kısmının kesintisiz olarak bir defada kullanılması gerekmektedir. Yıllık iznin kalan kısmı ise tarafların anlaşması ile istenildiği şekilde parçalı olarak kullanılabilecektir.
İzin kullandırılırken 50 ve üzeri yaştakilere kıdemleri yetersizde olsa da 20 günden aşağı izin kullandırılmayacaktır.
Yukarıda belirtilen izin sürelerine yeraltı maden işyerlerinde çalışanlar için dört gün daha eklenmesi gerekiyor. Kısmi süreli çalışanlarda çalışma sürelerine göre yıllık ücretli izin hakkına sahiptirler.
Asıl işveren, alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür.
Dr. Adnan AĞIR
İş Güvenliği Uzmanı