Kayıt dışı istihdamın çok yönlü zararları nedeniyle, SGK her yıl sivil toplum kuruluşları ve meslek odalarına yönelik bilgilendirme ziyaretleri düzenleyerek bu sorunun çözümü için kamuoyunu bilinçlendirme çalışmaları yapıyor.
"Kayıt Dışı İstihdam Nedir?"
Kayıt dışı istihdam, çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmemesi ya da çalışma günlerinin veya ücretlerinin eksik bildirilmesi anlamına geliyor. Bu durum sadece sigortasız işçi çalıştırmayı değil, eksik prim günü veya eksik ücret bildirilmesini de kapsıyor. Sigortalı çalışma anayasal bir hak olmakla birlikte, işveren ve çalışan açısından yasal bir zorunluluktur. İşverenlerin çalışanlarını sigortasız çalıştırma hakları olmadığı gibi, çalışanların da sigortasız çalışmayı isteme hakkı bulunmamaktadır.
"Çalışanlar İçin Kayıt Dışı İstihdamın Zararları"
Kayıt dışı çalıştırılan bir işçi, sosyal güvenlik sistemi tarafından sağlanan birçok haktan yararlanamaz. Örneğin, kayıt dışı bir çalışan emekli olamaz, iş kazası ya da meslek hastalığı durumunda tazminat alamaz, işsizlik sigortasından faydalanamaz ve hayatını kaybetmesi durumunda geride kalan eş ve çocukları ölüm aylığı alamazlar. Ayrıca genel sağlık sigortası primlerini kendi ceplerinden ödemek zorunda kalabilirler.
Bu tür çalışanlar, iş güvenliği önlemlerinden yoksun olarak çalışmak zorunda kalır ve kanunun sağladığı ücret ve sosyal haklardan faydalanamazlar. İhbar ve kıdem tazminatlarından mahrum kalır, yıllık izin, haftalık izin ve doğum izni gibi haklardan yararlanamazlar.
"İşverenler İçin Kayıt Dışı İstihdamın Sonuçları"
Kayıt dışı istihdamın tespiti halinde işverenlere ciddi yaptırımlar uygulanmaktadır. Bu cezalar, işverenin çalıştırdığı işçi sayısına ve belge düzenine göre değişiklik gösterir. Bir yıl boyunca kayıt dışı işçi çalıştıran bir işveren, 14 asgari ücrete kadar para cezasına çarptırılabilir. Ayrıca bu süreye ait primler, gecikme cezası ve faiziyle birlikte tahsil edilmektedir.
Kayıt dışı işçi çalıştıran işyerlerinin sigorta prim teşvikleri durdurulurken, devlet ve özel sektörden sağlanan hibe, kredi gibi avantajlardan da yararlanamazlar. İş kazası ve meslek hastalıkları durumunda, işveren hem devlete hem de işçiye karşı idari ve adli yükümlülüklerle karşı karşıya kalır. Haksız rekabetin yanı sıra, işletmelerin verimliliği ve çalışanların motivasyonu da olumsuz etkilenir.
"Bilgi Edinme, İhbar ve Şikayet Yolları"
Çalışanlar, işverenlerinin kendilerini Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilip bildirilmediğini ve ne kadar kazanç üzerinden prim yatırıldığını kontrol edebilirler. Bu bilgiler, e-devlet sistemi üzerinden kolaylıkla sorgulanabilir. Ayrıca "ALO 170" hattı, Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ya da CİMER üzerinden de sigortasız çalışma ihbar ve şikayetleri yapılabilmektedir.
"Yabancı Uyruklu İşçi Çalıştırmanın Şartları"
Yabancı uyruklu işçi çalıştırmak isteyen işverenlerin, önceden çalışma izni alması zorunludur. Bu izni alırken, işyerinde en az 5 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı istihdam edilmiş olmalıdır. Ayrıca yabancı çalışana ödenecek ücret, işin niteliğiyle orantılı olmalı ve belirlenen asgari ücretin üzerinde olmalıdır. Yabancı uyruklu kişiyi izinsiz çalıştırmanın cezası ise 2024 yılı için 56 bin 752 TL olarak belirlenmiştir.
"Ücretlerin Banka Aracılığıyla Ödenmesi"
Türkiye genelinde işverenler, 5 ve üzeri işçi çalıştırıyorsa, işçilere yapılan tüm ödemeleri bankalar aracılığıyla gerçekleştirmek zorundadır. Aksi takdirde, işveren her işçi ve her ay için 2024 yılı itibarıyla bin 514 TL para cezası ile karşı karşıya kalabilir.
Kayıt dışı istihdam, hem çalışanlar hem işverenler hem de devlet için ciddi sorunlar yaratırken, SGK bu sorunla mücadelede toplumun her kesimini bilinçlendirmeyi amaçlayan faaliyetlerine hız kesmeden devam ediyor.
Kaynak : PHA
