Türk Medyasının Siyaset Çıkmazı

Türkiye’de onlarca yıldır tartışılan siyaset-medya ilişkisi günümüzde halen gündemdeki yerini koruyor. Özellikle son 20 yıldır AKP iktidarıyla birlikte ana akım medya sahipliğinin çeşitli yollarla el değiştirmesinin ardından bu tartışmalar son bulmayacak gibi.

Medyanın, ‘yandaş medya’ ve muhalif medya olarak çok keskin çizgiler ile ayrılması beraberinde ‘halkın haber alma hakkı’ konusunda da çeşitli tartışmalara yol açtı. Gerek görsel, gerekse yazılı basında yandaş medya organlarının iktidarın söylemlerinin dışına hiç çıkmadan gazetecilik faaliyetini yürütüyor olması, araştırmacı gazeteciliğin neredeyse tamamen ortadan kalkması, -sorgulamadan, tamamen söylenileni aktarır- halde yayıncılık yapması kamuoyu nezdinde güven kaybı, izleyici azalması ve tirajlarda büyük düşüş olarak karşılık buldu.

Özellikle AKP iktidarı ile birlikte giderek artan ve son bulmayacak gibi de görünen işten attırma, bıraktırma, kapatma ve çeşitli kanallar vasıtasıyla ceza, dava gibi tehditlerin de çoğalması, siyasetçilerin medya organlarını ve gazetecileri hedef göstermesi tartışmayı iyice içinden çıkılmaz bir hale getirdi. Siyasi parti taraftarlarının da özellikle sosyal medya üzerinden gerçekleştirdiği linç kampanyaları da bu tartışmanın bir başka boyutu.

Siyasetin Medya Üzerindeki Etkisi

Siyasi unsurlar, medya gücünü ellerinde bulundurmak ve medyaya tamamen hâkim olmak amacıyla medyanın hareket alanını sınırlandırmak ve denetim altına almak istemektedirler. Hangi yönetim anlayışında olursa olsun, medyanın yanında yer almasını isteyen siyasi güç medyayı yönlendirmekte ve bir takım yaptırımlar uygulayarak kendine bağlı kılmaya çalışmaktadır. Bunlardan yola çıkarak, özellikle haber alma/verme, kamu denetçiliği ve araştırmacı gazetecilik görevlerini üstlenecek olan medyaya yönelik yapılan baskılar ve oluşturulan denetimler siyasi yapılanmalara göre çeşitlilik arz etmesine rağmen sansür uygulaması ve kanunlarla denetim bu alanda en yaygın kullanılan tahakküm araçlarıdır.

Türkiye’de ise kanun ve yönetmeliklere bakıldığında, bu sürecin her dönem işlediği ve iktidarda bulunan güç odaklarına medyanın hizmet ettirilmeye zorlandığı görülmektedir. Bunları bir takım medya isteyerek yapar iken yani iktidarın sözcülüğüne soyunmuş iken bir takım medya ise, ya patronları aracılığıyla ya da editör ekibi tarafından susturulmuş, sindirilmiş ve seslerini duyuramaz olmuşlardır. Bu her dönem farklı işlemekte fakat sonuç hiç değişmemektedir. Burada önemli olan medyanın siyasal gücün kontrolünü kabul etmek durumunda olmasıdır. Siyasi gücün elinde çok önemli bir koz bulunmaktadır. Yasama yani kanun yapma ve değiştirme yetkisi bu anlamda siyasal gücün medya üzerinde en önemli baskı unsurudur. Bu baskı unsurlarına kurullar, yönetmelik ve kanunlardan örnek vermemiz mümkündür.

Özetle medya ve siyaset, birbirlerinden ayrı süreçler olarak değerlendirilemez. Hem siyasetçilerin kamuoyu oluşturması, hem de medyanın toplumsal gücü yakalaması açısından birbirleri arasında sürekli etkileşim halindedir ve her dönem birbirlerine yön verme gayretindedirler.

Medya ve Siyaset

Medyanın kontrol altında tutulduğu ülkelerde demokratikleşmeden bahsetmenin mümkün olmadığını söyleyen 20.Dönem Milletvekili Celal TOPKAN bu konuyla ilgili açıklamasının devamında;

“Basın siyaseten taraf olursa, tarafsız yayın yapmaz. Parti sözcülüğü yaparsa, halk siyasetin yapılanma, işleyiş ve ülkenin sorunları konusunda doğru bilgiye ulaşamaz. Doğru karar veremez. Ülke kötü yönetilir. Başarısız olur. Demokrasi ve hukuk gelişmez. Hak ve özgürlükler gelişmez ve güvence kavuşmaz. Ülkede çatışma yaşanır. Toplum barış ve huzura kavuşamaz” dedi

Medya ve siyaset arasındaki ilişki, ‘ortak yaşam ilişkisi’ şeklinde tanımlanmaktadır. Medya, haber kaynağı olarak siyaseti görmektedir. Siyasi partiler ve siyasi aktörler ise kendi düşünce, tutum ve ideolojilerini kamuoyu oluşturmak amaçlı seçmen kitleye, yani vatandaşa ulaştırmak isterler. Bu ilişki, birbiri arasında karşılıklı bir süreç yaratır. Bu süreçte kuşatıcı çevre olarak medya üzerinde siyaset ya da siyasi kurumlar daha çok etki etmektedir. Hiçbir medya sistemi, siyasi rejimden bağımsız olamaz. Ahlaki açıdan değerlendirdiğimizde siyasetin ve siyasi gücün medya organları üzerinde vesayet oluşturması etik değerler ile bağdaştırılamasa da, medya sistemi siyasi rejim sisteminden bağımsız hareket edemez. Medya-siyaset ilişkileri bakımından ahlaki değerler; olgudan ilkeye değil, ilkeden olguya bir seyir takip etmekle ahlaki açıdan yerleşik hale gelebilecektir. “Kitle iletişim araçları, siyasal kayıtsızlığın en önemli besleyicilerindendir. Çünkü siyaset tarafından baskı altında alınmışlardır ve basın kurumlarının bundan kurtulmaya çalışmaları, onlarla birlikte yaşamalarından daha zordur.

Her ne kadar medya, siyasal güçlerle ters düşmemeye çalışıp durumu lehine kullanmaya çalışsa bile, (kar amacı güden kuruluşlar olduğundan dolayı) bazen de iki taraf arasında çatışma söz konusu olabilir. Medya şirketleri, ekonomik olarak belli bağımlılıkları olan kuruluşlardır. Yüzeysel olarak bakıldığında, medya kuruluşlarının tek geliri olarak reklamlar gözükse de, derinlemesine incelendiğinde tek gelir kaynaklarının reklam olmadığı ve bu kuruluşların gerçekten büyük holdingler oldukları, dolayısıyla siyasal iktidarlar ve devlet ile ticari faaliyet içerisinde bulunduklarından her zaman bir ekonomik kaygı içerisinde olmuşlardır. Süreci bunun dışında değerlendirmek, objektif değerlendirmeden uzak bir açıklama getirecektir.

Medya Şirketleri Neden Yok?

Ülkemizde medya sahipliği ne durumda?

Türkiye’de 2.474 gazete, 3.650 dergi, 899 radyo istasyonu, 108 televizyon kanalı yayın yapıyor (TÜİK 2018a). Nüfusun yüzde 72,9’u internet kullanıyor ve hanelerin internete erişim oranı yüzde 83,8 (2016’da bu oran %72.9’du) (TÜİK 2018b).

Reuters Enstitüsü’nün 2018 yılında yayınladığı rapora göre, haberleri gazetelerden takip eden kentli nüfusun oranı yüzde 46, haberleri TV’den alan nüfus ise toplam nüfusun yüzde 77’sini oluşturuyor. Haberleri dijital medyadan takip edenlerin oranı ise yüzde 87.