Liderlik, “belirli bir durum ve şartlar altında amaca ulaşmak için başkalarının davranış ve eylemlerini etkileme sanatıdır. Yani bir şeyi başkalarına benimsetmek suretiyle yaptırabilme gücüne sahip olan kişi” olarak tanımlanmaktadır (Kırel, A.Ç, Kayaoğlu A, Gökdağ, R., Sosyal Psikoloji –II, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, Eylül 2011). Yönetici ise, “üretim veya hizmet gerçekleştirmek için faaliyet yürüten şirketlerin ya da kurumların, üretim faktörlerini bir araya getirmek ve işi koordine etmek ile görevlendirdiği kişi” şeklinde açıklanmaktadır (https://www.kariyer.net/pozisyonlar/yonetici+yonetmen/nedir).
Güvenilir, esnek, yeniliklere açık, zeki, çözüm odaklılık, katılımcılığa inanmak liderin başlıca özellikleri arasındadır. Lider, grubu etkileyen ve arkasından sürükleyen kişidir. Yönetici, karar verme ve yetkiyi kullanma gücüne sahip olan kişidir. Lider motive edici ve ilham vericidir. Yetkilerini astlarına dağıtır. Mark Twain: “akıllı adam, aklını kullanır. Daha akıllı adam, başkalarının aklını da kullanır.” Lider, ortak akla (yönetişime) önem verir ve hayata geçirir. Yönlendirici, değişime açık ve mücadele ruhu aşılar. Takım çalışmasına önem verir. İletişimi önemser ve etkili olarak kullanır. Fark oluşturur, insan odaklıdır, geliştiricidir, vizyon sahibidir ve güven uyandırır.
Bir başka açıdan liderlik değerlendirildiğinde, genellikle suça itilmiş çocuk ve gençler, lidersiz ailelerde ortaya çıkmaktadır. Ordular, iyi bir lidere sahip değilse başarısız olmaktadır. Okullardaki başarısızlık, yöneticinin lider olamaması nedeniyle neslin hebası ile kendini gösterebilmektedir. Siyasi parti veya işletmeler, iyi liderlere sahip değilse başarılı olamazlar.
Kimine göre liderlik doğuştan olsa da aslında liderlik; eğitim ile donatılan, geliştirilen bir sanat ve hatta sonu olmayan bir ilimdir, bilgeliktir. Eflatun, “…devletleri akılla yönetebilmek için hiçbir zaman böyle bir bilgiye tamamıyla sahip olamayacaktır” diyerek kanımca ekip çalışması ya da kolektif akla vurgu yapmaktadır.
Liderlik ve yöneticiliğin aynı şeyler olmadığını özellikle belirtmemiz gerekmektedir. Yönetici “ben”, lider “biz” merkezlidir. Yönetici makamdan güç alır, lider makama değer katarak çalışanlar için kabul edilebilir sınırlar dâhilinde kendi kararlarını almaları için onları yetkinleştirir, insiyatif aldırarak cesaretlendirir. Gücünü ise çalışanları sosyal olarak etkilemesinden alır. Yönetici emrederek yaptırır, lider yönetişim (ortak/kollektif akıl) ile yapalım der. Yönetici korkutma-cezalandırma odaklıdır, lider olumlu güdüleme odaklıdır. Yönetici eksik, yanlış, hata odaklıdır, lider iyi taraflarını öne çıkararak eksiklerini kırmadan düzeltme odaklıdır. Lider için örneğin, “ben ve çalışan tüm arkadaşlarımız sizi çok önemsiyoruz. Bu okul/kurum/işletme için çok değerlisiniz. Birlikte çalışarak başarıyoruz. Hep birlikte biraz daha gayret etmemiz halinde daha güzel işler yapabiliriz. Size inanıyorum ve güveniyorum. Her sorunda, her zaman yanınızda olduğumu bilmenizi isterim.” Şeklinde bir konuşma ile sorun odaklı değil, bilakis olumlu güdüleme yöntemi ile başarı elde etme ve gönül kazanma odaklıdır.
Tarih boyunca ceza; korkutmak, incitmek, sindirmek ve üzmek amacıyla kullanılmıştır. Islah edici bir yöntem olarak benimsenen cezalandırma yönteminin fazlaca olumlu örneği yoktur. Bu nedenle ödüllendirmeyi, motive edici özelliği nedeniyle tercih etmek akıllıcadır. Kuşkusuz kast edilen, cezanın tamamen kaldırılması değildir. Oransal olarak %95 ödül, %5 ise ceza şeklinde açıklanabilir. Ceza eksenli olmak yerine ödül eksenli yaklaşım ile çalışanın motive edilmesi daha doğru ve sonuç alıcı olacaktır.
Lider mutlu ise birlikte çalıştıkları da mutlu olabilmektedir. Çünkü mutluluk bulaşıcıdır. Yale Yöneticilik Okulu’nda Sigal Barsade’nin yönettiği 1999 tarihindeki araştırmaya göre sinirlilik, karamsarlık ve özellikle depresyon durumu diğer insanları daha az etkilemektedir (Çığır Açıcı Liderlik).
1952 ABD doğumlu, önemli firmalarda üst düzey yönetici (CEO) olarak görev yapmış, kendi firmasını kurarak önemli bir iş adamı olmuş ve birikimlerini de yazar olarak kitaplara aktarmış David Charles Novak, iş yaşamı ile ilgili; “insana değer verme, görüşlerine değer verme, dikkatlice dinleme ve takdir etme” kavramalarını ısrarla ve önemle kullanır. İnsan odaklı olunması halinde verimlilik ve kalitenin elde edilebileceğini söyler. Konfüçyüs, makam sahipleri için, “Yüksek bir makama sahip olmadığından dolayı telaşlanma, asıl o mevkiye layık olup olmayacağından dolayı endişe et” diyerek makamın hakkını verecek liyakate işaret etmiştir.
Lider yöneticilerin liyakat, ehliyet, emanet, cesaret ve adalet bilincine sahip olmaları, başarı için bir zorunluluktur. Bu nedenle ülke menfaati için yönetici seçimi özenli olmalıdır. Zira, “Allah size, emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emrediyor….(Nisa 58). Özenle seçilen adayların da mutlak surette iyi hazırlanmış bir eğitimden geçirilmesi gerekir. Eğitimlere, yeni göreve başlayacak şef, şube müdürü, il müdür yardımcısı, il müdürü, daire başkanı ve üstü olan herkes, eğitimlere zorunlu olarak katılmalı ve 5 yılda bir tekrar etmelidir. Eğitimlerde; mevzuat bilgisi, insan ilişkileri ve yönetim, iletişim, protokol kuralları, yönetişim (ortak akıl/meşveret), zaman yönetimi, öfke kontrolü, kriz-kaos yönetimi, mizah yeteneği, duygudaşlık (empati), emanet ve kul hakkı, teknoloji bilgisi, mobbing (yıldırma) ve etik değerler ile mesleklerin ihtiyaç duyduğu özel konular yer almalıdır.
Kadim bir medeniyete sahip olan ülkemiz, daha ileri gitmek ve güçlenmek için eğitim yoluyla “lider yönetici” yetiştirmek zorundadır. Aksi takdirde sayısız yıldırma (mobbing) olgularıyla insanımız telef olmaya devam edecek ve insafsız bu dünyada, hak ettiği yere de ulaşma sorunu yaşayacaktır. Bu nedenle her yönetici, “lider yönetici” olarak yetiştirilmelidir. Uyum sağlayamayanlar “insanı israf etmeden” zamanla başka görevlerde değerlendirilmelidir.
Ülke ve insan odaklı lider yöneticilerin yetiştirilmesi, atanması ve çoğalması temennisiyle (Kaynak: Akgün, İsmail, (2021),Tüm Yönleriyle Mobbing ve Siber Mobbing, (Liderlik S.347-381), Gülnar Yayınları, Ankara).
İsmail Akgün
Eğitimci-Yazar, MEYAD Genel Başkanı
